Doueez Egipt - Shesmou

Shesmou : Raktresadenn istorel hag arkeologel un doueez egiptat

Digoradur

Shesmou (skrivet ivez Chesmou, Shesmu, Schesmu, Shezmou, Schezemu, Schesemu, Shesemu, Sezmu, Sesmu pe Šezmu) zo un doue eus Egipt kozh hag a zo emdroet e roll hag e skeudennadur e-kerzh milvedoù ar sevenadurezh egiptat. Pal ar studiadenn-mañ eo diskouez perzhioù istorel hag arkeologel an doueez kemplezh-se, en ur gemer harp war mammennoù testennel skeudennoù hag arkeologiezh a c’haller kaout.

1. Testeni kentañ hag emdroadur istorel

Marevezh rakdinastik hag Impalaeriezh Kozh

Menegoù kentañ Shesmou a zeu eus an Impalaeriezh Kozh (2700-2200 a-raok. J.-K.), dreist-holl e Testennoù ar Piramidennoù, a ya d’ober korpus koshañ testennoù relijiel egiptat. Formulenn 403 Testennoù ar Piramidennoù (Pyr. §§ 697-699) a ra dave da Shesmou evel doueez liammet ouzh ar prierezh ha ouzh gwad enebourien an den marv faraon (Faulkner, 1969).

Hervez an henoniour Herman te Velde (1977), sur a-walc’h e oa Shesmou un doueez eus ar vro a oa en em lezet muioc’h-mui e korn-bro Memphis, unan eus kêrioù-penn koshañ Egipt.

Impalaeriezh Krenn hag Impalaeriezh Nevez

E-pad an Impalaeriezh Krenn (2033-1786 a-raok. J.-K.), Shesmou a weler e Testennoù ar Sarkofaded, m’eo diorroet muioc’h e roll doueez, asambles gant ar frondoù hag an eoulioù sakr. Er formulenn 941 eus Testennoù al Laour-vez e veneger anezhañ evel « Aotrou an eoulioù frondus » (Barguet, 1986).
E-pad an Impalaeriezh Nevez (1550-1069 a-raok. J.-K.), daveennoù da Shesmou a gaver e Levr ar Re Varv (Chabistr 17) hag e skridoù-kañv a bep seurt diwar-benn ar roue, e bezioù Traoñienn ar Roueed (Hornung peurgetket, 1999).

Mare izel ha mare ptolemaik

En Izelamzer (664-332 a-raok. J.-K.) hag e-pad ar prantad ptolemaik (332-30 a-raok. J.-K.), Meneget eo Shesmou e testennoù an temploù, dreist-holl e Denderaha hag en Edfoù. En templ Edfou ez eus enskrivadurioù a zeskriv al lidoù da fardañ an eoulioù sakr dindan gwarez Shesmou (Chassinat, 1928).

2. Natur ha kargoù an doueez

Mestr ar c’harrdi

Ar garg pennañ a zo gant Shesmou eo hini « Mestr du pressoir » (nb nšnm). An anv-mañ, testeni e skridoù relijiel a-leizh
anavezout a ra anezhañ evel an doueez a gas ar chug rezin da eztennañ evit produiñ gwin, met ivez evit eztennañ eoulioù plant a vez implijet evit fardañ ar frondoù hag an oglennoù sakr (Manniche, 1999).

Doue ar frondoù hag an eoulioù sakr

Hervez Lise Manniche (1999) en he levr Sacred Luxuries: Fragrance, Aromatherapy, and Cosmetics in Ancient Egypt, enoret e veze Shesmou evel gwarezour an argerzh ma veze eztennet ar spesadoù plant. An eoul produet dindan e warez a veze implijet evit :

Al lidoù relijiel ha kañv
Emsavadeg ar re varv
An enklaskoù roueel ha doueel
Ar prederioù kened

Doueez daoubennek

Un dra heverk-kaer eus Shesmou eo e duolenn. Eus un tu e oa un doue madoberus, ha pourchas a rae ar produioù a oa pouezus evit azeulerezh ha gwareziñ ar c’horfoù. A-hend-all an testennoù kañv a zeskriv anezhañ evel un ensavadur spontus
« an hini a wask gwad an enebourien evel ma wask ar rezin » (Willems, 1996).
An daouelezh-se a ziskouez empennañ egiptat an nerzhioù naturel, a grou hag a zistruj war un dro. Dimitri Meeks (2003) a embann eo boutin ar c’hoantegezh-se e-touez an doueed hag a zo stag ouzh an argerzh treuzfurmiñ.

3. Skeudennoù ha skeudennoù arkeologel

Taolennoù tudheñvel

Rouez a-walc’h eo skeudennoù Shesmou e-keñver doueed all ar panteon egiptat. Pa vez taolennet e vez taolennet e daou stumm pennañ peurliesañ :

Stumm denel : En taolennadurioù zo dreist-holl war baperennigoù eus an Impalaeriezh Nevez, Shesmou zo skeudennet evel un den o tougen kurunenn Egipt-Izel pe ur perukenn eeun (Wilkinson, 2003). Diouzh Wikipedia ez eo meneget ivez an divrec’h karget a jarloù.
Stumm leon : Aliesoc’h, taolennet eo evel un den e penn ul leon, a-wechoù o terc’hel ur gontell, arouez he neuz spontus (Hornung, 1982).

Leurennoù gwaskiñ

Taolennoù eus an argerzh presañ, dindan gwarez implijet Shesmou, a c’haller gwelet e meur a bez prevez, da skouer :

Bez Pétosiris e Tuna el-Gebel (IVvet kantved a-raok. J.-K.)
Bezioù an iliz TT52 (Nakht) ha TT217 (Ipuy) an Impalaeriezh Nevez
Bez Kheti e Beni Hassan (Moyen Empire)

Diskouez a ra an arvestoù-se tud a ra gant splujerezioù dour evit tennañ ar chug rezin pe eoulioù plant (Murray, Boulton & Heron, 2000).

Traezoù arkeologel

Nebeut a draezoù arkeologel zo liammet war-eeun ouzh Shesmou. Koulskoude ez eus bet dizoloet lojeizoù eoul ha gwin e degouezhioù arkeologel a bep seurt, en o zouez :

Ur staliadur da waskañ eoul olivez e Tell el-Balamun (Izelamzer)
Chomadoù splujerezioù gwin en Abydos hag e Tell el-Amarna
En teñzor Toutânkhamon (Carter & Mace, 1923-1933) ez eus bet kavet lestroù gant enskrivadurioù a veneg Shesmou.

4. Kult ha lec’hioù enoriñ

Kreizennoù azeuliñ

Daoust da Shesmou ne oa ket bet azeulet ken ledan ha hini doueed meur all evel Osiris pe Amon, meur a greizenn zo bet anavezet evel lec’hioù e azeuliñ :

Memphis : Kontet da greizenn bennañ e azeuliñ, dreist-holl er c’harter artizanel ma veze produet frondoù hag eoulioù sakr (Zivia, 2009).
Dendera : Templ Hotor Dendera a gaver ennañ daveennoù da Shesmou evel doueez stag ouzh ar produiñ eoul lidoù (Cauville, 2001).
Abousir : Menegoù Shesmou zo bet kavet e templ-heol Niouserrê (Vvet tierniezh).

Lidoù kevelet

Liammet e oa al lidoù liammet ouzh Shesmou dreist-holl ouzh ar produiñ gwin hag eoul sakr. Testennoù eus templ Edfou a zeskriv dre ar munud penaos e oa bet prientet “Sep eoul Sakr” a veze implijet el lidoù pemdeziek hag el lidoù (Goyon, 1972).

5. Tuioù an doueoniezh hag an darempredoù gant doueezed all

Kevredigezhioù doue

Darempredoù doueologel a oa etre Shesmou ha meur a doueez all :

Eurus : En testennoù diwezhat zo, Heñvel a-walc’h eo Shesmou ouzh neuz Horus vengeur, o gwareziñ e dad Osiris (Junker, 1958).
Khenty-Khety : Gant an doueez krokodil-mañ eus Letopolis e vez kenlodet gant Shesmou tuioù feuls ha gwarezus zo (Meeks, 2003).
Min : Doue ar strujusterezh, liammet e vez a-wechoù ouzh Shesmou en endro labour-douar liammet ouzh ar produiñ gwin (Gauthier, 1931).
Osiris : Evel doue ar gwin, liammet eo Shesmou ouzh kelc’hiad an Osirien marv hag an Azginivelezh, gwin a zo stag arouezel ouzh gwad Osiris (Griffiths, 1980).

Arouezadur mojennel

Daouelezh Shesmou a ziskouez penaos e oa bet soñjet an treuzfurmadur en Egipt : eztennañ danvezioù prizius (win, eoul) o deus ezhomm eus ur stumm (feulster, flastrañ). Arouez kelc’hiad ar vuhez hag ar marv eo an daouelezh-se ivez, tem kreiz ar spered relijiel egiptat (Assmann, 2001).

Klozadur

Shesmou a daolenn ur skouer boemus eus doueez arbennikaet war ar panteon egiptat. Asambles gant ar produiñ gwin hag eoul sakr e tiskouez mat pegen pouezus e oa an danvezioù-se e pleustr relijiel ha kañv Egipt kozh. Hec’h natur daoudu
madoberus ha spontus war un dro a ziskouez pegen luziet eo spered relijiel Egipt hag e weledigezh an nerzhioù naturel.
Daoust ma n’eo ket ken anavezet evel doueed meur all, ur plas bras a oa gant Shesmou er bed relijiel egiptat, dreist-holl el lidoù hag el lec’hioù kañv ma vez avelioù, ur roll pouezus-bras a oa gant an ograou hag ar gwin.

Levrlennadur

Zivie, A. (2009). La Tombe de Maïa, mère nourricière du roi Toutânkhamon et grande du harem. Caracara Edition.
Assmann, J. (2001). The Search for God in Ancient Egypt. Cornell University Press.
Barguet, P. (1986). Les Textes des Sarcophages égyptiens du Moyen Empire. Éditions du Cerf.
Carter, H., & Mace, A. C. (1923-1933). The Tomb of Tut.ankh.Amen. Cassell & Company.
Cauville, S. (2001). Dendara : Le Temple d’Isis. Institut français d’archéologie orientale.
Chassinat, É. (1928). Le Temple d’Edfou. Institut français d’archéologie orientale.
Faulkner, R. O. (1969). The Ancient Egyptian Pyramid Texts. Oxford University Press.
Gauthier, H. (1931). Les fêtes du dieu Min. Institut français d’archéologie orientale.
Goyon, J.-C. (1972). Rituels funéraires de l’ancienne Égypte. Éditions du Cerf.
Griffiths, J. G. (1980). The Origins of Osiris and His Cult. Brill.
Hornung, E. (1982). Conceptions of God in Ancient Egypt: The One and the Many. Cornell University Press.
Hornung, E. (1999). The Ancient Egyptian Books of the Afterlife. Cornell University Press.
Junker, H. (1958). Der grosse Pylon des Tempels der Isis in Philä. Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Manniche, L. (1999). Sacred Luxuries: Fragrance, Aromatherapy, and Cosmetics in Ancient Egypt. Cornell University Press.
Meeks, D. (2003). Les Dieux et démons zoomorphes de l’Égypte Ancienne. In Revue de l’histoire des religions, 220(2), 183-196.
Murray, M. A., Boulton, N., & Heron, C. (2000). Viticulture and wine production. In P. T. Nicholson & I. Shaw (Eds.), Ancient Egyptian Materials and Technology (pp. 577-608). Cambridge University Press.
te Velde, H. (1977). Seth, God of Confusion: A Study of His Role in Egyptian Mythology and Religion. Brill.
Wilkinson, R. H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson.
Willems, H. (1996). The Coffin of Heqata (Cairo JdE 36418): A Case Study of Egyptian Funerary Culture of the Early Middle Kingdom. Peeters Publishers.