Degemer mat en ABCédaire du parfum ur benveg dave hag a ziskouez an dermenadurezh teknikel implijet war dachenn ar porfumerezh diouzh ar muzul. Gant ar geriaoueg-mañ e vez renablet ha termenet an troioù-lavar arbennikaet a labour evit krouiñ ur fraost personelaet. Gant ar geriaoueg-mañ e vez renablet ha termenet an troioù-lavar arbennikaet a labour evit krouiñ ur fraost personelaet.
Pal an danvez teulioù-mañ eo sklaeraat ar meizadoù an doareoù-ober hag an elfennoù diazez implijet gant tud a vicher ar gennad. Diskouez a ra an termenadurioù en un doare fetis ha resisaat an elfennoù teknikel ret evit kompren ar c’heriaoueg micherel, aesaat evel-se an tostaat ouzh an tuioù arbennikaet eus empentiñ ur porfum diouzh ar muzul.
Absolu : meskad molekul c’hwezhus dreist-holl, a c’haller kaout dre valañ pe bleuniañ dreist-holl.
Kenaozad Organek Volatil – KOV : un danvezenn gimiek hag a zo heverk gant he barregezh da dreuzfurmiñ aes e gwrezverk an endro. Setu amañ o zibarderioù pennañ :
- Ar c’henaozadurioù-se zo enno karbon (ar ger « organek » diwarno),
- Ur gwask aezhenn uhel o deus gant gwrezverk an endro,
- Tremen a reont aes eus ar stad liñvel d’ar stad c’haz.
- Peurvuiañ e vez izel o c’hraf berviñ.
Dour Kologna : tolzennad COV eus 4 da 6 %. skañv-kenañ eo, ha notennoù hesperidet ha frondus a ya d’ober anezho dreist-holl. Ganet e oa bet dour Kologn en Alamagn e 1792.
Dour-frond : kengreizañ 8-20 %, ul labour donoc’h war an notennoù kalon, ur c’henaozadur etre daou zour-frond disheñvel.
Dour emwalc’hiñ : kengreizañ 3-10 %, ul labour donoc’h war an notennoù penn, un aozadenn freskoc’h, koshoc’h dre nij, skañvoc’h.
Bleuniañ : teknik eztennañ giz gwechall implijet er porfumerezh evit pakañ spesadoù-nij ar bleunioù da skouer ar re n’hallont ket gouzañv gant doareoù eztennañ all. Evel-se emañ kont gant ar jalm. Diazezet eo an teknik-se war barregezh ar c’horfoù druz da euvriñ ar c’hwezh en un doare naturel. Goude an argerzh-se e teuomp a-benn da vezañ dizave. Daou zoare bleuniañ a zo dreist-holl :
- Bleuniañ yen : ar bleunioù nevez-dastumet zo lakaet war chaselloù goloet gant ur gwiskad fin a druzoni loened pe plant. Ingal e vez erlec’hiet ar bleunioù betek ma vo peurvec’h an druzoni gant porfum, un argerzh hir-kenañ.
- Bleuniañ tomm (pe ehan) : teknik eztennañ hengounel implijet evit fardañ danvezioù solut diwar danvezioù solut. An doare-se a dalvez soubañ an danvez krai en un dileizher gant gwrezverkoù endro e-pad ur prantad hir, etre un nebeud eurvezhioù ha meur a sizhunvezh. Gallout a reer adober an argerzh-se gant diskoulmerioù a bep seurt.
Pa vez bleuniet e vez degaset molekul all, evel molekulioù livet. Abalamour da se eo teñvaloc’h peurvuiañ an diluzennoù eget an eoulioù pennañ, met ivez peogwir ne vez ket degaset molekul c’hwezh pounneroc’h pa vez hidrosistilhet.
Kreñvoc’h e oa ar c’hwezh tapet ha merket muioc’h e oa an notennoù diavaez, gallout a rit keñveriañ an tammoù roz tennet diwar eoulioù espar hag holen.
An eztennadur dre CO2 superkritikel : teknik eztennañ ekologel dreist-holl hag a zo dibar gant he efed izek war an endro.
Mont a ra an hentenn-se en-dro en ur rouedad serr, ar pezh a vir ouzh ar gazoù o efed ti-gwer pe ouzh danvezennoù pistrius. Daoust m’eo doujus-kenañ an endro e tegas koustoù uhel. Ar CO2 zo dreistgwiriañ evit bezañ gouest da dizhout ur stad dreistkritikel, perzhded diazez evit tretañ an danvezioù krai tener implijet er porfumerezh, evel ar petalez a vefe gwastet gant gwrezverkoù uhel an hidrosistiladur. Koulskoude n’eo ket pistrius ha kimiek, ar CO2 a ya d’ober un dileizher eus ar c’hentañ evit an danvezioù kizidik.
Diazezet eo an doare eztennañ-se war an implij eus dioksidenn garbon en ur stad dreistkritik evel agent eztennañ.
Tizhout a ra ar CO2 ar stad dibar-se – etre gaz ha liñvenn – pa vez dindan aozioù dibar en tu-hont d’ar poentoù kriz (31°C ha 74). Er stad-se e kaver mesket spletoù ur gaz (gweredegezh izel) hag ul liñvenn (galloud divodañ kreñv). Evit tennañ ar c’hompozennoù organek a-ratozh eus ur matris e vez dalc’het ar CO2 er stad dreistkritek. Ur wech echuet an eztennañ, treuzfurmet e vez ar CO2 e gaz, a ro an tu da adtapout ar produ rik, hep dilerc’hioù dileizher. Goude-se e vez adaozet ar CO2 evit eztennañ anezhañ diwezhatoc’h, evel-se e vez gwarantiñ un argerzh doujus d’an endro.
Silañ : silet e vez ar porfum evit skarzhañ an amprevaned solutaet, evel-se e c’haller kaout chug sklaer ha treuzluc’hus.
Gas Chromatography – GC : ar gromatografiezh er bazenn c’hazel zo un teknik dielfennañ implijet evit dispartiañ
anavezout ha kementadiñ parzhioù ur meskaj, dreist-holl ar re a zo laerezh-nij. Diazezet eo an hentenn-se war an etregwezhiañ etre ur prantad heloc’h gazel hag ur prantad parkañ solut pe liñvel e diabarzh ur gol. En argerzh GC, e vez aezhennet ar standilhon ha kaset da c’houde er golonenn gromatografek. Ar parzhioù eus ar meskaj ne labouront ket en un doare disheñvel diouzh ar bazenn parkañ, hervez al lec’h ma vezont berniet ha pegen karet int gant ar gimiezh, kement-se a ro tro dezho da vezañ dispartiet.
Un detektor pe meur a hini liammet ouzh un urzhiataer a vez implijet da anavezout ha da gementaduriñ pep molekul
a ro evel-se ur profil dre ar munud eus ar parzhioù a gaver er meskaj. Koulskoude, evit ar COVoù, e c’haller ouzhpennañ ur modulenn dielfennañ olvadurel. Da c’houde e vez kaset ar molekul dispartiet d’un duellenn ma c’hall un arbennigour eus an aveladur o c’hwezhañ hag e-giz-se (termeniñ, stankter, perc’henniezh tric’hinel).
Implijet e vez GC dre-vras er porfumerezh evit dielfennañ ar c’hompozennoù aezhennel, kontrollañ ar galite ha krouiñ fraganoù nevez.
Sklarañ : teknik a dalvez da zistanañ ar meskaj porfumet dindan 5 °C, war-dro 0 °C zoken, a-benn skuilhañ ha solutaat an amprevaned, evel koar ha rousin, a c’hallfe trubuilhañ neuz ar porfum. Pouezus-bras eo ar bazenn-mañ evit gwarantiñ kalite ar porfum dibenn war ar gweled hag ar c’hwezherezh.
Head space (pe « egorenn bennañ » e brezhoneg) : teknik arveret er porfumerezh hag er gimiezh dielfennañ evit pakañ ha dielfennañ ar molekul c’hwezhus a gaver en aer tro-dro d’un draezenn, ur vleunienn, pe un endro. Gant an doare-se e c’haller adsevel c’hwezh naturel na c’haller ket tennañ anezho gant hentennoù hengounel, evel an eoulioù pouezus.
Eoullivadurioù diazez : Ur meskaj molekul c’hwezhus eo, ar pezh a c’haller kaout dreist-holl dre an hidrosistiladur.
Dourdistilhañ pe HE : un doare-ober implijet evit ul lodenn vras eus ar plant (ar roz da skouer). Anv zo eus un doare da dommañ ur meskaj dour hag an danvez krai da eztennañ betek ma vo devet. Gant an aezhenn-dour stummet e teu neuze ar c’henaozadurioù a-ziwar-lerc’h hag an eoul pouezus da zont zo en danvez krai. Goude-se e vez yenet ar burezh-se en ur yenijenner, ar pezh a laka ar burezh-se da glouaraat e liñvennoù. Al liñvenn-mañ zo enni an dour hag an eoul diazez war un dro, a zo techet d’en em zispartiañ en un doare naturel abalamour d’an diouer a zisterder. An eoulioù ret, n’int ket ken doues hag an dour, war-neuñv war-c’horre, tra ma vez an dour, anvet hydrolat, chom a-is.
Un eztennadur dre vurezh-dour eo anHE. Gant an aezhenn-dour e teu molekul kimiek skañvoc’h. Solutoc’h eo ar molekul-se, ar pezh a ro ur c’hwezh soutiloc’h eget pa vez eztennet dre c’hwezhañ. Gallout a rit keñveriañ an tammoù roz tennet diwar eoulioù diazez pe holen.
Lakaet e vez an draezenn dindan ur c’hloc’h gwer ma red ur gaz neptu. Da neuze en em strewiñ a ra ar molekul c’hwezh ganto en aer ha tapet e vezont gant ur garenn fin-kenañ, evel glaou gweredekaet pe polimerioù, a dalvez da absorber. Dielfennet e vezont goude gant GC, evel-se e c’hall ar frondourien adsevel evit krouiñ un emglev frondet damheñvel ouzh ar c’hwezh dibar.
Boulc’hañ ur porfum : goude ma oa bet savet ur porfum, dav eo lezel amzer d’an aozennoù da gejañ an eil gant egile ha lezel ar porfum da stummañ. War-dro daou viz a oa ezhomm evit ma c’hoarvezfe an etreoberoù. Graet e vez « macération » eus an argerzh-se.
Molekul digenvez : ur molekul hepken eo, ha n’eo ket ur meskad meur a volekul evel evit an eoulioù diazez pe an eoulioù dizave. Graet e vez dre eztennañ anezho en ur blantenn, evel ar vanilhin naturel. Pe dre sintezenn en ul labourva. Gallout a reont ivez chom hep bezañ e stad an natur ha bezañ krouet gant Mab-den, evel an etil-maltol pe muskoù zo.
Notenn benn, a galon hag a foñs : pep KOV a c’hall bezañ rummet en unan eus an tri rummad war-lerc’h hervez ar c’hemmusted : notenn-penn evit ar re a-du gant ar muiañ, notenn-kalon evit ar c’hKOVoù keitat o nijusted hag notenn foñs evit ar re nebeutañ o nijusted.
Ograou frondus : arrebeuri micherel ma renkañ hag aoz ar friturioù ar bouc’hili zo enno an danvezioù krai a zo ezhomm evit sevel frondoù. An arrebeuri-mañ, peurliesañ en un hantergelc’h, a ro tro d’ar frondour da staliañ e spesadoù plant, loened pe sintetek en un doare pleustrek evit fardañ frondoù.
Heñvel a-walc’h eo implij an ograou-frond ouzh ar c’heriaoueg sonerezh : « Notennoù » ha « kenemglevioù » a vez kenaozet evit krouiñ un unaniezh olfek. An notennoù penn, kalon ha foñs zo elfennoù pennañ ar biramidenn olfactive-se.
Frond : tolpad etre 15 ha 30 %, labour brasoc’h war an notennoù diazez, kenaozadenn pounneroc’h, nebeutoc’h aerius, muioc’h a dud.
Piramidenn c’hwezek : meizad alc’hwez ar porfumerezh a zeskriv framm hag emdroadur ar porfum gant tri live disheñvel : an notennoù penn, a galon hag a foñs. Klotañ a ra al liveoù-se gant ar c’hwezhusted hag ar santimantoù a bep seurt.
- Notennoù penn : ar c’hwezh kentañ a vez santet war-lerc’h ar porfum. Buan a-walc’h e vezont skañv, fresk hag aezhus, ha buan en em ziazezont (war-dro 15 pe 30 munut). Da skouer : agrum, louzoù frondus…
- Notennoù kalon : ar porfum end-eeun a ya d’ober anezho. An notennoù-se a zeu war wel goude un nebeud munutennoù ha padout a reont meur a eurvezh (4-6 eurvezh). Da skouer : bleunioù, frouezh…
- Notennoù diazez : ar santimantoù padusañ ha donusañ eo a ya d’ober diazez ar porfum. Goustadik e vez o aezhennadur hag e-pad meur a zevezh e c’hallont padout. Skouerioù : spisoù, koad.
Gant ar biramidenn c’hwezhañ e c’hall ar c’hwezher frammadur ur fraost evit ma c’hallfe emdreiñ a-unvan a-hed an amzer.
Reiñ a ra an tu d’ar c’hempouez etre ar freskter kentañ, an arouez padus hag an donder padus.
Silañ : Roud c’hwezhiek a vez lezet gant ur porfum a-dreñv dezhi.